Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Kielcach

POSTANOWIENIE

Dnia 22 maja 2025 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Okręgowego Mariusz Broda

Sędziowie: Sędzia Sądu Okręgowego Teresa Strojnowska

Sędzia Sądu Okręgowego Anna Pać – Piętak

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 22 maja 2025 r. sprawy

z wniosku W. K.

z udziałem (...) Banku Spółdzielczego w J., M. K.

o wpis do księgi wieczystej

na skutek apelacji wnioskodawcy W. K.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Jędrzejowie

z dnia 10 grudnia 2024 r. sygn. akt Dz.Kw 10238/23

postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie, znieść w całości postępowanie przed Sądem Rejonowym w Jędrzejowie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu w Jędrzejowie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Zarządzenie: odpis postanowienia doręczyć:

- wnioskodawcy z pouczeniem o prawie, terminie i sposobie wniesienia skargi kasacyjnej,

- uczestnikom.

22.05.2025 r.

Sygn. akt II Ca 225/25

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 10.12.20204 r. Sąd Rejonowy w Jędrzejowie oddalił, połączone do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia dwa wnioski o wpis przejścia hipotek umownych łącznych w księgach wieczystych (...).

Podstawy faktyczne i prawne takiego rozstrzygnięcia Sąd pierwszej instancji przedstawił w pisemnym uzasadnieniu (k.139-140).

Postanowienie w całości zaskarżył wnioskodawca W. K.. W wywiedzionej apelacji (k.142) zarzucił, że mylne pozostaje stanowisko Sądu Rejonowego co do tego, że nie można określić w jakiej części wnioskodawca nabył hipoteki objęte wnioskiem, nadto, że możliwość nabycia części wierzytelności, a co za tym idzie części zabezpieczającej ją hipoteki wyraźnie dopuszcza orzecznictwo. Wobec tego skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości.

Uczestnicy nie zajęli żadnego stanowiska w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja, o ile doprowadziła do uchylenia zaskarżonego postanowienia, zniesienia poprzedzającego go przed Sądem Rejonowym postępowania i przekazania sprawy temu Sądowi d ponownego rozpoznania, okazała się zasadna.

W pierwszej kolejności wyjaśnić należy, że pomimo formuły zaskarżonego postanowienia – „oddalić wniosek”, rozstrzygnięcie to w istocie dotyczyło dwóch wniosków (k. 117-118; 121-122) o wpisy – co do zasady – częściowego przeniesienia hipotek, ujawnionych w księgach wieczystych (...), tj. częściowego ich przeniesienia na rzecz wnioskodawcy W. K., a to w związku z częściową spłatą przez niego zadłużenia M. K. – na rzecz wierzyciela (także hipotecznego) (...) Banku Spółdzielczego w J., które to wnioski zostały połączone do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

Zgodnie z treścią art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., sąd wieczystoksięgowy rozpoznając wniosek o wpis w księdze wieczystej, bada jedynie treść i formę wniosku o wpis oraz dołączonych do wniosku dokumentów, a także treść księgi wieczystej. Przepis ten wyznacza możliwy zakres kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym, która sprowadza się do badania tych elementów, które zostały wyraźnie wymienione w art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., tj. treści samego wniosku, formy dołączonych do wniosku dokumentów oraz treści księgi wieczystej. Tak zawężony zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego wynika z celu tego postępowania w postaci prawidłowego ustalenia prawno-rzeczowego stanu nieruchomości oznaczonej w księdze wieczystej. Co istotne, przepis art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. określa także zakres kognicji sądu drugiej instancji rozpatrującego apelację. Zatem przepis ten wyznacza zakres kognicji sądów merytorycznych obu instancji - zarówno sądu rozpoznającego wniosek o wpis (sądu pierwszej instancji) jak i sądu drugiej instancji, rozpoznającego apelację od wpisu. (p. m.in. postanowienie SN z dnia 27 kwietnia 2001 r., III CKN 354/00; postanowienie SN z dnia 6 października 2006 r., V CSK 214/06; postanowienie SN z dnia 16 stycznia 2009 r., III CSK 239/08). W związku z tym podkreślenia wymaga to, że Sąd drugiej instancji rozstrzyga jedynie, czy wpis lub odmowa wpisu przez sąd rejonowy pozostaje w zgodzie z prawem w świetle treści wniosku, treści i formy dokumentów stanowiących podstawę wpisu oraz treści księgi wieczystej. (p. postanowienie SN z dnia 27 kwietnia 2001 r., III CKN 354/00).

Stosownie do treści art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, a w granicach zaskarżenia bierze pod uwagę nieważność postępowania w rozumieniu art. 379 pkt 1-6 k.p.c.

Zatem to, że kognicja sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym jest ograniczona w sposób wyżej wskazany, nie znosi obowiązku tego sądu w zakresie wzięcia pod uwagę z urzędu nieważności tego postępowania.

Treść obu wniosków inicjujących niniejsze postępowanie (k.118-119; 121-122) dość ogólnie naprowadzała na żądanie – właściwie co do samej zasady, a więc nie w sposób skonkretyzowany (co do wysokości) - ujawnienia na rzecz W. K. dwóch hipotek łącznych, w zakresie w jakim przeszły one na niego w wyniku subrogacji ustawowej – stosownie do art. 518 § 1 pkt 1 k.c., na którą to podstawę wskazywały dołączone do wniosku zaświadczenia (...) Banku Spółdzielczego w J. (k.119;123).

Z treści tych w/w zaświadczeń (k.119;123) wynikało, że (...) Bank Spółdzielczy w J. jest wierzycielem M. K.:

- z tytułu kredytu inwestycyjnego, a wynikająca z tej umowy wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką umowną łączną do kwoty 2 117 350 zł, ustanowioną na nieruchomościach (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), przy czym W. K. jako osoba trzecia osobiście odpowiedzialna za dług na podstawie umowy o przystąpienie do długu (…) z dnia 9.03.2023 r. częściowo spłacił dług M. K. na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. nabył spłaconą wierzytelność do kwoty 63 691,53 zł – należności głównej oraz 72 505, 64 zł tytułem spłaty odsetek (…);

- z tytułu kredytu w rachunku bieżącym (…), a wynikająca z tej umowy wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką umowną łączną do kwoty 510 000 zł, ustanowioną na nieruchomościach (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), przy czym W. K. jako osoba trzecia osobiście odpowiedzialna za dług na podstawie umowy o przystąpienie do długu (…) z dnia 9.03.2023 r. częściowo spłacił dług M. K. na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. nabył spłaconą wierzytelność do kwoty 18 461 zł – należności głównej oraz 20 953,66 zł tytułem spłaty odsetek (…).

Ponadto z treści w/w zaświadczeń (...) w J. wynikała informacja, że w stosunku do M. K. została ogłoszona upadłość. Sąd Okręgowy zweryfikował tę informację na podstawie odpisów z Krajowego Rejestru Zadłużonych. Z tych dokumentów wynikało, że: postanowieniem z dnia 23.08.2022 r. Sąd Rejonowy w Kielcach, w sprawie o sygn. akt KI1L/GU/88/2022 ogłosił upadłość M. K. – PESEL (...) (k.169); do masy upadłości tego postępowania weszły także nieruchomości objęte księgami wieczystymi (...) (k.170,171), a więc tymi, których dotyczyły wnioski o wpis przejścia hipoteki (za wyjątkiem ksiąg (...), (...)); wierzyciel nr 25 W. K. zgłosił w tym postępowaniu upadłościowym wierzytelność na kwotę 196 660,54 zł (k177v.), która została uznana do kwoty 152 492,07 zł (k.178v.), przy czym w rubryce rodzaj zabezpieczenia wpisano „hipoteka”, a w rubryce „Przedmiot zabezpieczenia” wpisano nieruchomości dla których prowadzone są księgi wieczyste o nr (...) – hipoteka nr 2, (...) – hipoteka nr 2, (...) – hipoteka nr 4, (...) - hipoteka nr 2 (k.178v.), – czyli te objęte wnioskami inicjującymi niniejsze postępowanie.

We wszystkich księgach wieczystych objętych wnioskami inicjującymi niniejsze postępowanie ( (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...)): w ich działach III (trzecich) istnieją wpisy o ogłoszeniu upadłości prowadzonej w trybie art. 491 ¹ ust. 2 Prawa upadłościowego z wniosku dłużnika M. K., dokonane na podstawie postanowienia SR w Kielcach z dnia 23.08.2022 r. o ogłoszeniu upadłości ( (...)); w ich działach IV (czwartych) pod odpowiednimi numerami istnieją wpisy hipoteki umownej łącznej do kwoty 510 000 zł na zabezpieczenie kredytu oraz hipoteki umownej łącznej do kwoty 2 117 350 zł na zabezpieczenie kredytu (k. 178-251). .

Wobec powyższego nie budziło żadnej wątpliwości to, że przedmiotem niniejszego postępowania o wpis „przeniesienia hipoteki” była „część hipoteki” – z tej ujawnionej dotychczas na rzecz (...) w J..

Zgodnie z art. 144 ust. 1 Prawa upadłościowego, po ogłoszeniu upadłości postępowania sądowe, administracyjne lub sądowoadministracyjne dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez syndyka albo przeciwko niemu. Stosownie do jego ust. 2 postępowania, o których mowa w ust. 1, syndyk prowadzi na rzecz upadłego, lecz w imieniu własnym. Ogłoszenie upadłości wywołuje skutek procesowy w postaci utraty legitymacji procesowej upadłego w odniesieniu do postępowań dotyczących masy upadłości. Upadły pozostaje stroną tych postępowań w znaczeniu materialnoprawnym, natomiast syndyk pozostaje ich stroną formalnym (procesowym). Zatem przepis art. 144 ust. 2 p.u. zakłada bezwzględne podstawienie syndyka w miejsce upadłego w postępowaniach sądowych i administracyjnych dotyczących masy upadłości. Reguła ta dotyczy zarówno postępowań wszczętych przed ogłoszeniem upadłości, jak i postępowań wszczętych po ogłoszeniu upadłości. Ogłoszenie upadłości nie wpływa natomiast na zdolność procesową upadłego, zdolność procesowa nie jest bowiem uprawnieniem do występowania w charakterze strony w konkretnym procesie, lecz ogólną kwalifikacją podmiotu polegającą na tym, że może on osobiście podejmować czynności procesowe, jej wyznacznikiem w odniesieniu do osób fizycznych jest posiadanie zdolności do czynności prawnych (p. uzasadnienie wyroku NSA z dnia 7.10.2022, I OSK 984/19 oraz literatura przedmiotu w nim powołana - D. C. (w:) Prawo upadłościowe. Komentarz, wyd. II, red. A. J. W., W. 2021, art. 144). (zob. wyrok NSA z 11 października 2005 r., FSK 2449/04; M. Niezgódka-Medek (w:) B. Dauter, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, wyd. II, LEX/el. 2021, art. 26).

Konkretne postępowanie sądowe dotyczy masy upadłości lub przedmiotu wchodzącego w skład masy upadłości, jeżeli jego wynik mógłby mieć wpływ na stan masy upadłości i możliwość zaspokojenia się z niej przez wierzycieli upadłego. Zalicza się tu zarówno postępowania, w których upadłemu przypada rola powoda jak i postępowania, w których upadłemu przypada rola pozwanego, bez różnicy, czy chodzi w nich o pozycje czynne lub bierne masy upadłości jak też bez różnicy, czy sprawa jest sprawą o świadczenie, ukształtowanie bądź ustalenie, jeżeli tylko wynik postępowania mógłby mieć wpływ na stan masy upadłości i możliwość zaspokojenia się z niej przez wierzycieli upadłego (p. także uchwała SN z dnia 10.02.2006 r., III CZP 2/06). Nie budzi żadnej wątpliwości, że to wszystko odnosi się do każdego postępowania sądowego, a więc także nieprocesowego, w tym wieczystoksięgowego.

Już przywołane wpisy w działach III (trzecich) ksiąg wieczystych, których to ksiąg dotyczą wnioski o wpisy (inicjujące niniejsze postępowanie), jak i bezsporny fakt ogłoszenia upadłości, w sposób nie budzący żadnych wątpliwości potwierdzają tezę, że nieruchomości objęte tymi księgami wieczystymi stanowią masę upadłości (art. 61, 62 Prawa upadłościowego). Z kolei wpisy w działach IV (czwartych) tychże ksiąg wieczystych dotyczą dwóch hipotek umownych łącznych, których częściowego przeniesienia – przynajmniej co do zasady (bo żądania nie zostały skonkretyzowane) dotyczą wnioski o wpisy w niniejszym postępowaniu wieczystoksięgowym. Zatem wynik tego postępowania wieczystoksięgowego, już z samego założenia, może mieć wpływ na kolejność zaspokojenia, a więc i samą możliwość zaspokojenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, skoro stosownie do art. 345 ust. 2 Prawa upadłościowego, wierzytelności i prawa, o których mowa w ust. 1, są zaspokajane w kolejności przysługującego im pierwszeństwa. Jeżeli z sumy uzyskanej z likwidacji obciążonego przedmiotu zaspokojeniu podlegają zarówno wierzytelności zabezpieczone hipoteką, jak i wygasające na podstawie art. 313 ust. 2 prawa oraz prawa i roszczenia osobiste, o pierwszeństwie rozstrzyga chwila, od której liczy się skutki wpisu hipoteki, prawa lub roszczenia do księgi wieczystej. Wniosku tego nie zmienia i to, że ta wierzytelność uznana na liście wierzytelności jest nieco niższa od wierzytelności łącznie wskazanych w tych w/w już zaświadczeniach (...) w J., bo ten wpływ niniejszego postępowania wieczystoksięgowego na postępowanie upadłościowe może dotyczyć możliwości zaspokojenia co do tej wierzytelności uznanej i umieszczonej na liście wierzytelności.

Podsumowując, nie budziło żadnej wątpliwości to, że niniejsze postępowanie wieczystoksięgowe dotyczy masy upadłości w znaczeniu już przez Sąd Okręgowy wyjaśnionym, co oznacza, że upadły (M. K.) chociaż zachował status uczestnika w znaczeniu materialnoprawnym, to tym uczestnikiem w znaczeniu formalnym (procesowym) jest syndyk jego masy upadłości, który nie brał udziału w postępowaniu poprzedzającym wydanie zaskarżonego postanowienia.

Niezależnie od powyższego, nie można było tracić z pola widzenia i tego, że w księgach wieczystych (...), w ich działach II (drugich) jako właściciele nieruchomości wpisani są M. K. i K. K. – na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej. K. K. także nie brała udziału w postępowaniu poprzedzającym o wydanie zaskarżonego postanowienia, chociaż powinna być jego uczestnikiem, skoro ujawnione w tych księgach prawo własności – także na jej rzecz, na skutek rozpoznania wniosków, co do zasady mogłoby zostać obciążone hipotekami łącznymi na rzecz nowego wierzyciela, w miejsce dotychczasowego wierzyciela, oczywiście w odpowiednich częściach (art. 626 ¹ § 2 k.p.c.).

Nieważność postępowania określona w art. 379 pkt 5 k.p.c. ma miejsce wtedy, gdy strona postępowania, wbrew swej woli, została faktycznie pozbawiona możności działania w postępowaniu lub jego istotnej części (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 2018 r., III PZ 9/18). W orzecznictwie przeważa pogląd, że ten podlegający uwzględnieniu z urzędu stan nieważności postępowania nie musi dotyczyć pozbawienia prawa do obrony strony skarżącej, może dotyczyć także i drugiej strony. Dla uzasadnienia takiej tezy podnoszony jest argument, że rygory i sankcje procesowe ustanawiane są nie tylko dla ochrony konkretnych uprawnień i interesów stron, bo przestrzeganie rygorów ma wydźwięk ogólny, służy zarówno interesom stron, jak i interesowi wymiaru sprawiedliwości, tak by istniała pewność, że orzeczenie zostało wydane w warunkach ważności postępowania i z tej przyczyny nie może być kwestionowane (por.m.in. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2008 r., IIICZP 154/07, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2004 r., IV CK 269/02 i z dnia 23 marca 2006 r., IV CSK 115/05, nie publ.; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2019r. V CSK 272/18).

Wyjaśnić należy i to, że zgodnie z utrwalonym już stanowiskiem judykatury, pozbawienie strony możności obrony swoich praw polega na tym, że z powodu wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej, będących skutkiem naruszenia konkretnych przepisów kodeksu postępowania cywilnego, strona nie mogła brać i nie brała udziału w postępowaniu lub jego istotnej części, jeśli skutków tego uchybienia nie można było usunąć przed wydaniem orzeczenia w danej instancji, przy czym nie ma jakiegokolwiek znaczenia, czy działanie strony mogłoby mieć wpływ na rozstrzygnięcie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 15 lipca 2010 r., IV CSK 84/10, z dnia 1 kwietnia 2011 r., II PK 248/10, z dnia 27 marca 2012 r., III UK 75/11, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 2014 r., I PK 291/13). Zatem stwierdzenie nieważności postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony swoich praw wymaga przeprowadzenia swego rodzaju trójstopniowego „testu” i w związku z tym rozważenia, czy po pierwsze nastąpiło naruszenie przepisów prawa procesowego, po drugie, czy to uchybienie przepisom prawa procesowego miało wpływ na możność działania strony (ograniczając je, bądź wyłączając), po trzecie, jeśli obie te przesłanki wystąpiły łącznie, to czy mimo ich spełnienia strona rzeczywiście, faktycznie nie mogła bronić swoich praw (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 23 kwietnia 2015 r., V CSK 573/14, z dnia 18 grudnia 2014 r., II UZ 58/14, z dnia 4 grudnia 2014 r., III UZ 13/14, z dnia 28 listopada 2002 r., I CKN 399/01).

Nie ulega wątpliwości, że przeprowadzenie tego „trójstopniowego testu” na nieważność postępowania, z uwagi na pozbawienie strony prawa do obrony – w realiach tej konkretnej sprawy - potwierdziło jedynie jego pozytywny wynik. Po pierwsze, z uwagi na nieuwzględnienie konieczności uczestnictwa syndyka masy upadłości w postępowaniu poprzedzającym wydanie zaskarżonego postanowienia – z przyczyn już wyczerpująco przez Sąd Okręgowy wyjaśnionych doszło do naruszenia art. 144 ust. 1 i 2 Prawa upadłościowego, które to przepisy z uwagi na swą treść w istocie mają charakter procesowy. Po drugie, z uwagi na to, że była uczestnikiem tego postępowania także K. K., to doszło do naruszenia przepisu art. 626 ¹ § 2 k.p.c. Po trzecie, naruszenie tych przepisów – każdego z osobna, miało oczywisty wpływ na możność działania – odpowiednio syndyka masy upadłości, jak i K. K. – podjęcia obrony praw w tym postępowaniu. Po czwarte, pomimo spełnienia obu tych przesłanek, w/w osoby nie miały żadnej innej możliwości podjęcia obrony swoich praw. Tym samym osoby te zostały pozbawione prawa do obrony – w rozumieniu art. 379 pkt. 5 k.p.c. – w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji, co Sąd Okręgowy z przyczyn już wyjaśnionych zobligowany był uwzględnić z urzędu (art. 378 § 1 in fine k.p.c.). Taki pogląd co do samego syndyka masy upadłości dodatkowo znajduje potwierdzenie także w orzecznictwie i literaturze przedmiotu (p. uzasadnienie wyroku NSA z dnia 7.10.2022 r., I OSK 984/19 i literatura przedmiotu w nim powołana).

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

SSO Anna Pać-Piętak SSO Mariusz Broda SSO Teresa Strojnowska