Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Kielcach

POSTANOWIENIE

Dnia 22 sierpnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach, II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Okręgowego Rafał Adamczyk

po rozpoznaniu w dniu 22 sierpnia 2024 r. w Kielcach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku Skarbu Państwa – Prokuratora Rejonowego w Skarżysku - Kamiennej

o wpis hipoteki przymusowej w dziale IV księgi wieczystej (...)

na skutek apelacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego w Skarżysku - Kamiennej z dnia 27 czerwca 2024 r., sygn. akt (...)

postanawia: oddalić apelację.

ZARZĄDZENIE

doręczyć Prokuratorowi Rejonowemu w Skarżysku – Kamiennej (k. 39) odpis postanowienia, z pouczeniem o dopuszczalności, warunkach, sposobie i terminie wniesienia skargi kasacyjnej.

Dnia 22 sierpnia 2024 r.

Sędzia Sądu Okręgowego

Rafał Adamczyk

Sygn. akt II Ca 1344/24

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 27 czerwca 2024 r., sygn. akt (...), Sąd Rejonowy w Skarżysku – Kamiennej: (1.) stwierdził, że postanowienie wydane przez referendarza sądowego w Sądzie Rejonowym w Skarżysku – Kamiennej dnia 13 maja 2024 r., (...), utraciło moc; (2.) oddalił wniosek Skarbu Państwa – Prokuratora Rejonowego w Skarżysku - Kamiennej o ustanowienie hipoteki przymusowej w kwocie 150000 zł, obciążającej nieruchomość położoną w S. przy ulicy (...), dla której to nieruchomości jest urządzona księga wieczysta o numerze (...).

Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że wpis hipoteki przymusowej, obciążającej nieruchomość lokalową objętą księgą wieczystą (...), nie mógł zostać dokonany z uwagi na brak zgodności podmiotowej pomiędzy właścicielem ujawnionym w księdze wieczystej (I. K.), a podejrzanym wymienionym w postanowieniu o zabezpieczeniu majątkowym (S. W.). Ponadto postanowienie Prokuratora Prokuratury Rejonowej w Skarżysku - Kamiennej z dnia 9 lutego 2024 r. o zabezpieczeniu majątkowym na mieniu podejrzanego S. W., wydane w sprawie 4128 - 1 Ds 54.2023.Sp(c), nie określa osoby wierzyciela, więc brak było podstaw do dokonania wpisu zgodnie z żądaniem wniosku.

Wnioskodawca złożył apelację od powyższego postanowienia. Zaskarżył to orzeczenie w całości. Zarzucił naruszenie przepisów art. 109 ust. 1 i art. 110 pkt 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity Dz. U. z 2023 r., poz. 1984, ze zmianami; dalej powoływanej jako „u.k.w.h.”), art. 626 ² § 5 k.p.c., art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. i art. 626 ⁹ k.p.c., wskazując, że wierzyciel - Skarb Państwa reprezentowany przez Prokuratora Rejonowego w Skarżysku - Kamiennej, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym - postanowieniem o zabezpieczeniu majątkowym z dnia 9 lutego 2024 r., w sprawie o sygn. akt 4128-1 Ds 54.2023.Sp(c), może na podstawie tego tytułu złożyć wniosek, jako uprawniony organ i uzyskać wpis hipoteki przymusowej na nieruchomości dłużnika, którym w tym przypadku, zgodnie z przepisem art. 45 k.k., jest podejrzany S. W..

Podnosząc powyższe zarzuty, wnioskodawca domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia i dokonania wpisu w dziale IV w księdze wieczystej nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Skarżysku - Kamiennej, hipoteki przymusowej na nieruchomości na rzecz wierzyciela Skarbu Państwa, reprezentowanego przez Prokuratora Rejonowego w Skarżysku – Kamiennej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego i przyjmuje je za własne. Na aprobatę zasługuje także ocena prawna wyrażona przez Sąd pierwszej instancji.

Stosownie do art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., rozpoznając wniosek o wpis do księgi wieczystej, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Przepis ten wyznacza możliwy zakres kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym, która jest znacznie zawężona, bowiem została zredukowana do analizy wyraźnie wymienionych elementów, co wynika z celu postępowania wieczystoksięgowego - prawidłowego ustalenia stanu prawnorzeczowego nieruchomości. Przepis art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. określa również ramy kognicji sądu drugiej instancji rozpatrującego apelację. Takie stanowisko jest ugruntowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. np. postanowienia: z 5 października 2005 r., II CK 781/04, LEX nr 187020; z 27 kwietnia 2001 r., III CKN 354/00, OSNC 2001/12/183; z 6 października 2006 r., V CSK 214/06, LEX nr 327887). Oznacza to, iż także Sąd odwoławczy rozstrzyga wyłącznie, czy wpis (lub jego odmowa) pozostaje w zgodzie z prawem tylko w świetle treści zgłoszonego wniosku, treści i formy przedłożonych dokumentów, stanowiących podstawę wpisu oraz treści księgi wieczystej. Kontrola zaskarżonego orzeczenia (wpisu lub jego odmowy) dokonywana przez sąd drugiej instancji na skutek wniesionej apelacji powinna być zatem ograniczona do tego, czy dokumenty załączone do wniosku i którymi dysponował sąd pierwszej instancji, dawały podstawę do dokonania bądź odmowy wpisu, zgodnie z wnioskiem o wpis (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z 31 stycznia 2014 r., II CSK 225/13, LEX nr 1460722). W świetle art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. nie jest dopuszczalne, jako wykraczające poza granice kognicji sądu wieczystoksięgowego, między innymi dokonanie wpisu w księdze wieczystej na podstawie dokumentów niedołączonych do wniosku lub prowadzenie postępowania dowodowego w celu ustalenia rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości (zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z 5 grudnia 2014 r., III CSK 45/14, LEX nr 1648707 i z 11 marca 2015 r., II CSK 280/14, LEX nr 1660661).

Zgodnie z art. 109 ust. 1 u.k.w.h., wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika (hipoteka przymusowa). Z przepisu tego wynika więc, że wpisu hipoteki może żądać wierzyciel, który ponadto musi legitymować się odpowiednim dokumentem stanowiącym podstawę wpisu hipoteki przymusowej, tj. tytułem wykonawczym wystawionym na jego rzecz przeciwko dłużnikowi. Przedmiotem hipoteki przymusowej może być nieruchomość (art. 65 ust. 1 u.k.w.h.) bądź część ułamkowa nieruchomości (art. 65 ust. 3 u.k.w.h.) stanowiąca odpowiednio własność bądź współwłasność dłużnika. Powyższa definicja hipoteki przymusowej, określająca przesłanki jej ustanowienia i przedmiot zabezpieczenia, ma zastosowanie także do hipoteki przymusowej powstałej na podstawie postanowienia prokuratora (art. 110 pkt 2 u.k.w.h.).

Wpisana do księgi wieczystej hipoteka, w tym również przymusowa, jest ograniczonym prawem rzeczowym (art. 244 § 1 k.c.), którego treść szczegółowo regulują odrębne przepisy (art. 244 § 2 k.c.) zawarte w u.k.w.h. Stosownie do art. 109 ust. 1 u.k.w.h., warunkiem umożliwiającym wpisanie hipoteki przymusowej na nieruchomości jest to, aby stanowiła ona własność lub - w związku z art. 65 ust. 3 u.k.w.h. - współwłasność dłużnika. Przesłankę dopuszczalności wpisu hipoteki stanowi istnienie tytułu prawnego dłużnika do nieruchomości obciążanej hipoteką (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 15 października 2010 r., V CSK 77/10, LEX nr 622218). Skarżący nie kwestionuje tego, że jedynym właścicielem nieruchomości ujawnionym w dziale II księgi wieczystej (...) jest I. K.. W myśl art. 34 u.k.w.h., wpis może nastąpić, gdy osoba, której prawo ma być wpisem dotknięte, jest lub zostaje jednocześnie wpisana do księgi wieczystej jako uprawniona. Wnioskodawca nie złożył wniosku o ujawnienie prawa własności czy współwłasności na rzecz S. W. i nie przedstawił przy wniosku o wpis hipoteki przymusowej takiego dokumentu, który by pozwalał na dotknięcie wpisem hipoteki prawa do nieruchomości mającego przysługiwać dłużnikowi. Wpis hipoteki przymusowej obciążającej nieruchomość jest dopuszczalny tylko wtedy, gdy księga wieczysta obejmuje nieruchomość, której wyłącznym właścicielem – zgodnie z wpisem w dziale II tej księgi – jest dłużnik określony w tytule wykonawczym (zob. art. 34 zdanie pierwsze w związku z art. 109 ust. 1 u.k.w.h.). Osoba, przeciwko której skierowano dokument stanowiący podstawę wpisu hipoteki przymusowej w księdze wieczystej, musi być ujawniona w księdze wieczystej jako podmiot, któremu przysługuje obciążona nieruchomość (por. T. Czech [w:] Księgi wieczyste i hipoteka. Komentarz. Tom II. Hipoteka, wyd. II, LEX 2024, teza 132 do art. 109 i teza 109 do art. 110). Nie jest więc wystarczające w tej mierze odwołanie się do postanowienia Sądu Rejonowego w Skarżysku - Kamiennej z dnia 17 kwietnia 2019 r., sygn. akt I Ns 76/19, bez dołączenia tego dokumentu do wniosku. Gdy podstawę wpisu ma stanowić dokument, musi on zostać załączony do wniosku w odpowiedniej formie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 16 listopada 2011 r., II CSK 538/10, LEX nr 1129097). Tym samym nie jest możliwe - według regulacji art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. - zastąpienie dokumentu, który ma być podstawą wpisu, żadnym innym środkiem dowodowym, wykazywanie treści tego dokumentu za pomocą innych środków dowodowych, jak również ustalenie prawa własności nieruchomości lub jej stanu prawnego w innym zakresie w odmienny sposób (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 7 marca 2013 r., IV CSK 414/12, LEX nr 1324316).

Do zasadniczych elementów hipoteki przymusowej należy określenie wierzyciela wierzytelności hipotecznej oraz przedmiotu hipoteki i jej wysokości. Wymogi, jakim powinno odpowiadać postanowienie zabezpieczające wydane przez prokuratora, reguluje także art. 293 § 2 zdanie pierwsze k.p.k.: w postanowieniu wymienia się kwotowo zakres i sposób zabezpieczenia, uwzględniając rozmiar możliwej do orzeczenia w okolicznościach danej sprawy grzywny, środków karnych, przepadku lub środków kompensacyjnych. Oznacza to między innymi, że w postanowieniu winny znaleźć się wszystkie składniki konstytuujące powstanie hipoteki, tj. wskazanie przedmiotu hipoteki, rodzaju wierzytelności, wysokości hipoteki i określenie wierzyciela hipotecznego. W wydanym w sprawie (...) - 1 Ds 54.2023.Sp(c) postanowieniu Prokuratora Prokuratury Rejonowej w Skarżysku - Kamiennej z dnia 9 lutego 2024 r. o zabezpieczeniu majątkowym na mieniu podejrzanego S. W., określono, że zabezpieczenie kar i roszczeń ma być dokonane przez „ustanowienie na rzecz S. W. hipoteki przymusowej w kwocie 150000 zł” (k. 14). Z takiego sformułowania postanowienia wynika, że wierzycielem hipotecznym (beneficjentem zabezpieczenia) miałby być podejrzany S. W., skoro hipoteka została ustanowiona na jego rzecz. Sąd pierwszej instancji trafnie zatem dostrzegł, iż nie można przyjąć, aby w tym postanowieniu wymieniono jako wierzyciela hipotecznego Skarb Państwa - Prokuratora Rejonowego w Skarżysku – Kamiennej. Braku tego nie usuwa wniosek o wpis hipoteki, który - co warte odnotowania - wskazuje, że hipoteka miałaby zostać wpisana na rzecz Prokuratury Rejonowej w Skarżysku – Kamiennej (k. 13). Wierzyciel hipoteczny, a więc wierzyciel, któremu przysługuje wierzytelność mająca być zabezpieczona hipoteką, winien być określony w tytule wykonawczym lub tytule zabezpieczenia. Nie jest rolą sądu wieczystoksięgowego samodzielne precyzowanie podmiotu mającego być wierzycielem, choćby było oczywiste, że w odniesieniu do zabezpieczonej grzywny wierzycielem powinien być Skarb Państwa (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 19 lutego 2021 r., III CSKP 33/21, OSNC 2022/2/16).

Ubocznie wypada podnieść, że w przypadku, gdy nieruchomość jest przedmiotem własności jednego podmiotu albo przedmiotem współwłasności łącznej o charakterze bezudziałowym, obciążenie hipoteką może dotyczyć tylko całej nieruchomości, natomiast gdy nieruchomość stanowi przedmiot współwłasności w częściach ułamkowych, hipoteką można obciążyć ułamkową część nieruchomości, odpowiadającą całemu udziałowi współwłaściciela albo całą nieruchomość. O ile można uznać, że między żądaniem ustanowienia hipoteki na określonym co do wielkości udziale a ustanowieniem hipoteki na udziale mającym w rzeczywistości inny wymiar niż podany we wniosku zachodzi różnica ilościowa, o tyle między żądaniem ustanowienia hipoteki na nieruchomości (art. 65 ust. 1 u.k.w.h.) oraz żądaniem ustanowienia hipoteki na udziale we współwłasności nieruchomości (art. 65 ust. 3 u.k.w.h.) zachodzi różnica jakościowa (podobnie na tle zasiedzenia własności nieruchomości i zasiedzenia udziału we współwłasności Sąd Najwyższy w postanowieniach z 12 września 2018 r., II CSK 527/17, LEX nr 2572695 i z 9 grudnia 2009 r., IV CSK 297/09, LEX nr 584771). Sąd wieczystoksięgowy rozpoznając wniosek o wpis hipoteki przymusowej na nieruchomości, którego podstawą jest postanowienie ustanawiające hipotekę na nieruchomości a nie na udziale we współwłasności, nie może dokonać wpisu hipoteki na udziale we współwłasności.

Stosownie do art. 626 ⁹ k.p.c., przesłanką oddalenia wniosku o wpis jest zarówno brak podstaw do jego dokonania, jak i występowanie ku temu przeszkód. Brak podstaw do wpisu ma miejsce wtedy, gdy dokumenty, z których wnioskodawca wywodzi żądanie dokonania konkretnego wpisu nie pozwalają na to ze względów merytorycznych, gdyż nie wynika z nich, żeby powstało czy istniało prawo, o wpis którego zabiega. Przeszkoda do dokonania wpisu zachodzi natomiast wtedy, gdy nie może on nastąpić z uwagi na brak dostatecznych danych, które także powinny znajdować oparcie w dokumentach. W świetle powyższych rozważań, Sąd Rejonowy nie naruszył przepisów art. 109 ust. 1, art. 110 pkt 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity Dz. U. z 2023 r., poz. 1984, ze zmianami), ani też art. 626 ² § 5 k.p.c., art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. i art. 626 ⁹ k.p.c.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. oddalił apelację.

ZARZĄDZENIE

doręczyć Prokuratorowi Rejonowemu w Skarżysku – Kamiennej (k. 51) odpis postanowienia z uzasadnieniem i pouczeniem o dopuszczalności, warunkach, sposobie i terminie wniesienia skargi kasacyjnej.

Dnia 6 września 2024 r.

Sędzia Sądu Okręgowego

Rafał Adamczyk